„Ustawa „O władzy ludowej we wspólnotach” to rewolucyjny krok, dzięki któremu miliony obywateli Ukrainy będą mogły w praktyce uczestniczyć w życiu społeczności.„, informuje: www.pravda.com.ua
W dniu 6 stycznia 2025 r. Prezydent Ukrainy podpisał ustawę nr 3703-IX „O zmianie niektórych ustaw Ukrainy dotyczących władzy ludowej na szczeblu samorządu lokalnego” (dalej – ustawa „O władzy ludowej we wspólnotach”). To historyczne wydarzenie, które otwiera nowe możliwości przed obywatelami, a osobno dla ponad 4,6 mln osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP), ponieważ dzięki niemu zostaną zrównani z mieszkańcami gmin i będą mogli uczestniczyć w procesie decyzyjnym wpływają na życie społeczności, w których żyją na żywo Podobnie Ustawa jest ważnym krokiem na drodze do wypełnienia zobowiązań naszego kraju w zakresie integracji europejskiej — gdyż Komisja Europejska w swoim raporcie za 2024 rok pozytywnie ocenia Ustawę i podkreśla konieczność podpisania jej przez Prezydenta .
Na dzień dzisiejszy jest to pełnoprawna ustawa, która zaczęła już obowiązywać i zgodnie z którą wszystkie rady wsi, osiedli i miast mają obowiązek przyjąć nowe Statuty gmin lub dostosować swoje Statuty do ustawy do 1 stycznia 2027 roku.
Dlaczego dokument ten stał się historycznym krokiem w rozwoju demokracji lokalnej? Jeszcze w maju Rada Najwyższa Ukrainy poparła ustawę „O władzy ludowej we wspólnotach” konstytucyjną większością (317 deputowanych „ZA”). Dokument jest jednym z nielicznych w ciągu ostatnich 27 lat, którego celem jest rozwój partycypacji społecznej na poziomie lokalnym. Ostatnie zmiany w tym temacie nastąpiły w 1997 roku wraz z przyjęciem ustawy „O samorządzie lokalnym na Ukrainie”.
Ustawa „O władzy ludowej w gminach” przewidywała znaczne rozszerzenie praw mieszkańców gminy do udziału w podejmowaniu decyzji poprzez obowiązkowe przyjęcie statutu wspólnoty terytorialnej. Statut wprowadza zarówno klasyczne formy udziału społeczeństwa (inicjatywa lokalna, wysłuchania publiczne, walne zgromadzenia mieszkańców, prace organów opiniodawczo-doradczych przy organach samorządu terytorialnego (zwanych dalej organami samorządu terytorialnego), jak i nowoczesne narzędzia – udział w planowaniu budżetu lokalnego, konsultacjach społecznych, działaniach związanych z ewaluacją społeczną samorządu terytorialnego.
Warto także podkreślić, że przyjęcie Ustawy przewidywały takie dokumenty strategiczne, jak Narodowa Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na Ukrainie 2021-2026 oraz Mapa drogowa decentralizacji 2024: Reforma samorządu lokalnego i organizacji terytorialnej Mocy.
Możliwości przewidziane przez prawoUstawa „O władzy ludowej we wspólnotach” to rewolucyjny krok, dzięki któremu miliony obywateli Ukrainy będą mogły w praktyce uczestniczyć w życiu społeczności. Na koniec 2024 r. jedynie 45% samorządów lokalnych przyjęło statut wspólnoty terytorialnej, a jeszcze mniej posiada jakościowo ustalone narzędzia partycypacji społecznej. Ustawa ma na celu zwiększenie tej liczby do pełnych 100% poprzez rozszerzenie postępowych praktyk, które sprawdzają się w poszczególnych społecznościach, na cały kraj.
Wraz z przyjęciem Ustawy wewnętrzni przesiedleńcy, z których wielu żyje w swoich społecznościach od lat, otrzymali możliwość uczestniczenia w swoim życiu na równych zasadach z innymi mieszkańcami: głosowania na projekty budżetowe, zgłaszania inicjatyw lokalnych czy udziału w wysłuchaniach publicznych .
Od 14 roku życia młodzież uzyskała możliwość wpływania na decyzje nie tylko w zakresie polityki młodzieżowej, ale także we wszystkich kwestiach życia społecznego. Będą mogli brać udział w wysłuchaniach publicznych, konsultacjach społecznych oraz pracach organów opiniodawczo-doradczych samorządu terytorialnego. Młodzież IDP ma teraz równe prawa w społeczności.
Każda gmina będzie miała swój Statut – „małą Konstytucję”, która uwzględni jej specyfikę i reguluje formy komunikacji władz lokalnych z mieszkańcami: od wysłuchań publicznych po konsultacje społeczne.
Jednym z obowiązkowych rozdziałów statutu gminy powinien być „Procedura zgłaszania mieszkańcom wójtów, zastępców rad lokalnych i starszych”. Każdy przewodniczący, zastępca i starszy ma obowiązek składać mieszkańcom sprawozdanie ze swojej pracy podczas wydarzenia publicznego. Przyczyni się to do wzrostu zaufania, nawiązania komunikacji i zrozumienia przez mieszkańców działań rządu na rzecz poprawy życia społeczności.
Kluczowe rozwiązanie dla rekonstrukcji i wdrażania międzynarodowych standardówW czasie pokoju demokrację tworzy się w drodze wyborów. W czasie wojny, gdy wybory są niemożliwe, potrzebne są alternatywy, które pozwolą obywatelom zostać wysłuchanym. Ustawa „O władzy ludowej we wspólnotach” przewidywała takie narzędzia. Obywatele będą mogli wpływać na decyzje władz lokalnych, budować zaufanie i współpracować na rzecz odbudowy kraju.
Ponadto dokument ten jest ważny dla integracji europejskiej Ukrainy. Uwzględnia zalecenia Rady Europy i realizuje zobowiązania naszego kraju wobec partnerów międzynarodowych. W szczególności ustawa „O samorządzie ludowym we wspólnotach” wdraża Protokół dodatkowy do Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego oraz zalecenia Rady Europy i Unii Europejskiej w sprawie rozszerzenia praw obywateli do udziału w podejmowaniu decyzji poprzez organów samorządu terytorialnego i zapewnienie rozwoju demokracji lokalnej.
Należy zauważyć, że w Planie dla Ukrainy 2024-2027 (Ukraine Facility Plan) Komisja Europejska podkreśla potrzebę stworzenia warunków dla zwiększenia poziomu zaangażowania obywateli w procesy decyzyjne na poziomie lokalnym. Wiąże się to z przyjęciem zmian w ustawie Ukrainy „O samorządzie terytorialnym na Ukrainie”. W szczególności nacisk położony jest na poszerzenie możliwości uczestnictwa różnych kategorii mieszkańców, w tym grup szczególnie wrażliwych, w pracach organów doradczych, procesach planowania, budżetowania i podejmowania decyzji.
Rola społeczeństwa obywatelskiegoW listopadzie 2024 r. pod zbiorowym apelem do Prezydenta podpisało się ponad 200 organizacji publicznych i charytatywnych. List ten stał się głosem tych, którzy rozumieją znaczenie narzędzi partycypacji społecznej dla stabilności, przejrzystości i rozwoju. Zbiórkę podpisów zainicjowało Ukraińskie Niezależne Centrum Badań Politycznych (UNCPD) wspólnie z organizacją publiczną „Publiczny Holding „INFLUENCE GROUP”.
Z radością witamy podpisanie przez Prezydenta Ukrainy ustawy „O władzy ludowej we wspólnotach”, ponieważ bez aktywnych społeczności, w które zaangażowani są wszyscy, nie będziemy w stanie odbudować kraju, zbudować zaufania do władz lokalnych i rozwijać demokracji.
Maksym Łukiniukekspert projektu USAID „Inicjatywa Wsparcia Sektorowego Społeczeństwa Obywatelskiego Ukrainy”.
Niniejsza publikacja powstała w ramach projektu „Inicjatywa sektorowego wsparcia społeczeństwa obywatelskiego”, który jest realizowany przez ISAR Yednannia w konsorcjum z Ukraińskim Niezależnym Centrum Studiów Politycznych (UNCPD) oraz Centrum Demokracji i Praworządności (CEDEM) dzięki szczeremu wsparciu narodu amerykańskiego, świadczone za pośrednictwem Amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego. UNCPD przyjmuje pełną odpowiedzialność za treści, które mogą nie odzwierciedlać poglądów USAID lub rządu Stanów Zjednoczonych.