“268 miliardów złotych to środki, które Polska otrzyma w ramach KPO. – Komisja Europejska wypłaca pieniądze pod warunkiem zrealizowania określonych wcześniej mierników. Polska ma ich w sumie 321, z czego 214 jest do zrealizowania – mówi w rozmowie z Gazeta.pl Marzena Chmielewska z Konfederacji Lewiatan, członkini Komitetu Monitorującego KPO.”, — informuje: wiadomosci.gazeta.pl
Jak w rzeczywistoci dziaa KPO? „Najpierw tworzymy system, a potem dajemy pienidze”
Timur Wesołowski: Jakie są dotychczasowe najważniejsze efekty realizacji KPO w Polsce? Co już udało nam się zrobić? Marzena Chmielewska: Jesteśmy w momencie, gdy największe przedsięwzięcia i inwestycje są kontraktowane – podpisywane są umowy, rozpoczynają się inwestycje. To, co wcześniej udało się zrobić w ramach KPO i co przełożyło się na efekty widoczne dla ludzi, to środki, które wdrażało Ministerstwo Rolnictwa. Chodzi na przykład o wydatki związane z wymianą pokryć dachowych i budową magazynów żywności. Innym zrealizowanym działaniem, w ramach którego środki trafiły do odbiorców, jest komponent programu Czyste Powietrze, także finansowanego z KPO. Jednak największe inwestycje dopiero się zaczną.
Jak wygląda sytuacja środków z Krajowego Planu Odbudowy? Na jakim etapie jesteśmy w tym momencie? Polska złożyła już trzy wnioski o płatność z Krajowego Planu Odbudowy z dziewięciu, które mamy do złożenia. Wypłata środków z wniosku numer 2 i 3 jest planowana do 20 grudnia 2024 roku. W sumie będzie to 40,5 miliardów złotych. Jednocześnie przygotowywane są kolejne wnioski. Dokumenty numer 4 i 5 powinny zostać złożone do końca roku, kolejne dwa w 2025 roku, a dwa ostatnie w 2026 roku. Po okresie, gdy w zasadzie do 2023 roku nic nie wydawaliśmy z KPO albo nie dostawaliśmy żadnych pieniędzy z Komisji Europejskiej, statystyki wyglądają zdecydowanie lepiej.
Jak popatrzymy, ile środków Komisja Europejska przekazała poszczególnym państwom członkowskim, to na szczycie jest Francja, która wykorzystała już 77 proc. KPO. W Polsce jest to blisko 35 proc. i w tej chwili jesteśmy w połowie stawki europejskiej. Są takie państwa jak Szwecja i Holandia, które nie dostały jeszcze żadnych pieniędzy z Komisji Europejskiej, albo takie jak Węgry, które dostały niewielką wypłatę.
W takim razie ile elementów zostało jeszcze do realizacji w Polsce? Krajowy Plan Odbudowy jest specyficznym programem, w którym Komisja Europejska wypłaca pieniądze pod warunkiem zrealizowania określonych wcześniej mierników. Polska ma ich w sumie 321, z czego 214 jest do zrealizowania, a 107 mierników jest już zrealizowanych.
Wyzwanie polega na tym, że to, co zostało do zrobienia, jest najtrudniejsze. Chodzi o ogromne inwestycje, które są najbardziej opóźnione, a jednocześnie najbardziej czasochłonne. Dlatego im większa inwestycja, tym trudniejsza będzie do zrealizowania ze względu na czas, który został do końca KPO. Na razie zrobiliśmy to, co było stosunkowo łatwo dostępne.
Co w tym czasie będzie najtrudniejsze do zrobienia? Większość inwestycji w Krajowym Planie Odbudowy musi skończyć się do 31 sierpnia 2026 roku i to właśnie krótki czas stanowi największe wyzwanie. Specyfika KPO jest o tyle trudna, że każde działanie i każda instytucja ma nieco inaczej ustalone warunki z Komisją Europejską, więc wyzwań jest jeszcze bardzo dużo. Czas to duża presja dla instytucji, co niestety może przekładać się na to, że projekty będą upraszczane, a ze względu na pośpiech inwestycje mogą stracić na jakości.
Wyzwaniem jest także szybkie podpisywanie umów, bo dopiero gdy je podpiszemy, Komisja Europejska odda nam za to pieniądze. Ważne będzie też uruchomienie instrumentów pożyczkowych, bo część KPO jest finansowana dotacjami, a część pożyczkami, i w wielu obszarach te pożyczki jeszcze nie ruszyły.
Jakie obszary gospodarki i życia społecznego są dla Polski największym priorytetem w KPO? Instrument unijny, z którego jest finansowane KPO, z góry określa dla nas priorytety. Musimy się poruszać w ramach stworzonych przez Komisję Europejską dla wszystkich państw członkowskich. W tym zbiorze zdecydowanie najważniejsze tematy to cyfryzacja i zazielenianie gospodarki, a więc elementy związane z energią, klimatem, gospodarką i odpadami. To dwa kluczowe obszary Krajowego Planu Odbudowy, które pojawiają się we wszystkich państwach w różnych wariantach i przekładają się na różne projekty, ale priorytety są wspólne dla wszystkich programów odbudowy w całej Unii Europejskiej.
Które projekty i inwestycje mogą mieć największy wpływ na transformację naszego kraju? Duży wpływ będą miały inwestycje środowiskowe, czyli komponent B Krajowego Planu Odbudowy, ponieważ te projekty idą razem z innymi programami, które w tym zakresie Polska realizuje, także z Funduszy Europejskich i z polityki spójności. W KPO jest też wiele działań dotyczących budowy infrastruktury, która w przypadku naszego kraju jest bardzo potrzebna. To infrastruktura związana z odnawialnymi źródłami energii, ale też sieciami przesyłowymi.
Kluczowe będą także inwestycje w zielone miasta, budownictwo energooszczędne i program Czyste Powietrze. Tych projektów w KPO jest dużo, a jednocześnie wiele działań o podobnym lub uzupełniającym się zakresie ma wydarzyć się w ramach programu FEnIX.
Czy jest jakiś sposób, w jaki będzie monitorowana efektywność realizacji projektów z KPO? W przypadku Krajowego Planu Odbudowy nie do końca wiadomo, jak będzie przebiegać weryfikacja skuteczności. Nie wiedzą tego instytucje kontrolne z Unii Europejskiej. Nie wiadomo też, na podstawie jakich dokumentów będzie można sprawdzać te inwestycje.
Jak ten monitoring będzie wyglądał, kto to będzie sprawdzał, kto będzie nadzorował inwestycje w momencie, kiedy Komisja Europejska wypłaci pieniądze? Ja tego nie wiem i wydaje mi się, że z tym może wiązać się pewne ryzyko i wyzwanie po stronie krajowych instytucji, żeby system monitoringu faktycznie wprowadzić.
(Należy jednak pamiętać, że na poziomie krajowym każdy konkurs i instytucja zarządzająca ma swoje wskaźniki i określone w regulaminie i umowach sposoby monitorowania efektywności – red.).
Jakie są przewidywania dotyczące długoterminowych efektów KPO dla gospodarki i społeczeństwa? Czy możemy oczekiwać trwałych zmian strukturalnych? Krajowy Plan Odbudowy został tak pomyślany, że reformom miały towarzyszyć inwestycje. To miał być efekt gwarantujący realną zmianę, bo najpierw tworzymy system, a potem dajemy na to pieniądze. Jest to połączenie, które powinno gwarantować efekt strukturalny i widoczny na poziomie systemu. Należy pamiętać, ze KPO dostrzega potrzebę nie tylko finansowania konkretnych inwestycji, ale wprowadzania zmian strukturalnych.
Ale czy rzeczywiście ten efekt strukturalny zostanie osiągnięty? W dużej mierze będzie to zależało od reform, które zostaną zrealizowane. To, czy zmiany strukturalne wystąpią, zależy od państwa członkowskiego i tego, jakie przepisy będzie przyjmować i jaką jakość przepisów zagwarantuje.
***
Materiał jest częścią projektu „Unia Stories – 20 lat Polski w Unii Europejskiej. Ludzie, szanse, perspektywy”, dofinansowanego przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej z Funduszu Rozwoju Regionalnego.