„Rosyjska flota cieni: obchodzenie sankcji, zagrożenia dla środowiska i finansowanie wojny Rosja wykorzystuje ponad 1000 statków do obchodzenia sankcji, co stanowi 17% światowej floty tankowców. Flota cieni przyniosła Rosji więcej zysków niż Ukraina otrzymała w ramach pomocy międzynarodowej od początku wojny.”, — informuje: unn.ua
UNN zebrał wszystko na temat struktury, zagrożeń i funkcji „floty cieni” Federacji Rosyjskiej.
Czym jest flota cieni i jaki jest jej zakres?
To sieć statków, które pomagają ominąć sankcje i międzynarodowe ograniczenia. Flota cieni Federacji Rosyjskiej zaczęła się formować jeszcze przed nałożeniem sankcji, ale jej aktywna ekspansja nastąpiła po 2014 roku, kiedy Rosja zaanektowała Krym i stanęła w obliczu ograniczeń w transporcie ropy i innych towarów. Po wybuchu wojny na pełną skalę z Ukrainą możliwości floty znacznie wzrosły, stając się kluczowym narzędziem zapewniającym stabilność gospodarczą terrorystycznego kraju.
Statki floty cieni często nie mają oficjalnej rejestracji lub ukrywają prawdziwą, zmieniają banderę i fałszują dokumenty. Ma to na celu uniknięcie kontroli. Statki służą do transportu ropy, gazu, broni i innych towarów. Statki rosyjskiej floty cieni często rejestrowane są pod banderami krajów, które mają lojalne warunki obchodzenia międzynarodowych sankcji. Najpopularniejsze z nich to Panama, Liberia, Wyspy Cooka, Malta oraz St. Kitts i Nevis, gdzie proces rejestracji jest uproszczony. Zaangażowane są także floty tankowców Iranu i Wenezueli, które mają doświadczenie w omijaniu sankcji. Ponadto wykorzystywane są statki będące wcześniej własnością przedsiębiorstw europejskich lub azjatyckich, ale zakupione za pośrednictwem krajów trzecich.
Główne cechy takich statków to:
– zazwyczaj należą do spółek offshore, których nie można bezpośrednio powiązać z Rosją;
– statki regularnie wyłączają systemy AIS (System Automatycznej Identyfikacji), aby ukryć swoją lokalizację i trasę;
– Niektórzy tankowcy posługują się fałszywymi dokumentami lub podrabiają numery identyfikacyjne legalnych statków;
– na pełnym morzu przeładowuje się ropę lub inne zasoby, co utrudnia monitorowanie takich działań.
W , w raporcie Głównego Zarządu Wywiadu Ministerstwa Obrony stwierdzono, że flota cieni Federacji Rosyjskiej składa się z ponad tysiąca, w większości przestarzałych, źle utrzymanych statków, bez odpowiedniego ubezpieczenia, z mylącymi strukturami właścicielskimi i zarządczymi, zlokalizowanymi w „przyjaznych” jurysdykcjach , pod „wygodnymi” banderami i o łącznej nośności przekraczającej 100 mln ton (około 17% światowej floty tankowców).
Zagrożenia rosyjskiej floty cieni
Rosyjska flota cieni spowodowała już poważne szkody dla globalnego bezpieczeństwa i środowiska. Przykładem może być uszkodzenie podmorskiego kabla Estlink 2, do którego doszło 25 grudnia 2024 roku. Spowodowało to ograniczenie dostaw energii elektrycznej do Estonii. W związku z podejrzeniem udziału w zdarzeniu fińskie władze zatrzymały tankowiec Eagle S, będący częścią rosyjskiej floty cieni. Statek uznano za niezdatny do żeglugi z powodu 32 awarii i stwierdzono, że uszkodził kabel na Bałtyku.
Statki te spowodowały także liczne wycieki ropy na wodach międzynarodowych. Na przykład tankowiec Innova, który przewoził 1 milion baryłek ropy, pozostawił plamę ropy w odległości 100 km od wybrzeży Szkocji. Kolejny incydent odnotowano u wybrzeży Włoch, kiedy tankowiec Aruna Gulcay pozostawił po sobie plamę ropy o długości 47 km.
A 10 stycznia br. tankowiec Eventin, będący również częścią rosyjskiej floty cieni, przewożący pod panamską banderą aż 99 tys. ton ropy, rozbił się u wybrzeży niemieckiej wyspy Rugia i zaczął dryfować u niemieckich wybrzeży. Aby go ewakuować, władze niemieckie wysłały statek wielofunkcyjny i holownik z Federalnej Administracji Dróg Wodnych i Żeglugi.
Pieniądze na eksport ropy na wojnę z Ukrainą
Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa Józef Borrel stwierdził, że obejście sankcji przez Rosję pozwala jej także „utrzymać machinę wojenną”. Według niego UE widzi pewien postęp w walce z tym zjawiskiem, ale nadal potrzebne są dalsze wysiłki. Rosyjska broń często zawiera Zachodnie komponenty elektronicznedlatego ważne jest wzmocnienie kontroli. Borrell podkreślił, że walkę z tym należy rozpocząć w UE, a firmy dostarczające krytyczne komponenty do innych krajów powinny zachować większą ostrożność.
Jednocześnie „Financial Times” napisał, że Rosja zwiększyła w 2024 roku pojemność swojej floty tankowców cieni o prawie 70%, pomimo ograniczeń nałożonych na ubezpieczycieli i armatorów, które miały utrudnić obejście zachodnich sankcji. Według raportu opublikowanego przez Kijowską Szkołę Ekonomiczną (KSE) wolumen rosyjskiej ropy transportowanej źle utrzymanymi i niewystarczająco ubezpieczonymi tankowcami wzrósł z 2,4 mln baryłek dziennie w czerwcu 2023 r. do 4,1 mln w czerwcu 2024 r.
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski oświadczył, że Rosja uzyskała więcej zysków z floty cieni niż Ukraina otrzymała w ramach pomocy od początku wojny na pełną skalę.
„Rosyjska flota cieni przyniosła jej więcej pieniędzy niż całe wsparcie, jakie Ukraina otrzymała od początku wojny na pełną skalę. Najbardziej może nam pomóc kwestia skuteczności sankcji” – powiedział Zełenski.
Prezydent zauważył, że Rosja zarabia na tajnej flocie od 10 do 12 miliardów dolarów miesięcznie.
Przeciwdziałanie Flocie Cieni
Państwa zachodnie aktywnie zacieśniają kontrolę nad morskim transportem rosyjskiej ropy poprzez szereg działań, m.in. wprowadzenie monitoringu transponderów do śledzenia statków, ograniczenia w zakresie ubezpieczenia tankowców przewożących rosyjską ropę oraz ulepszone systemy wykrywania przeciążeń ropy na wodach międzynarodowych. Inicjatywy brytyjskie i amerykańskie przewidują kary dla firm zaangażowanych w te programy, a monitoring satelitarny pozwala na częstsze wykrywanie naruszeń i nielegalnych przesyłek.
Nawiasem mówiąc, w październiku 2024 r. Wielka Brytania nałożyła sankcje na 18 rosyjskich tankowców i 4 tankowce na skroplony gaz ziemny. Według brytyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych były to wówczas „największe sankcje wobec floty cieni Putina”. Te 18 statków nie będzie już mogło zawijać do brytyjskich portów ani mieć dostępu do wiodących brytyjskich usług morskich. Oznacza to, że łączna liczba tankowców objętych sankcjami wynosi 43.
16 grudnia 2024 r. UE zatwierdziła 15. pakiet sankcji, który obejmuje ograniczenia wobec statków rosyjskiej floty cieni. Rada UE dodała do listy 52 nowe statki, które obecnie podlegają zakazowi dostępu do portów i świadczenia usług związanych z morzem. Całkowita liczba statków objętych sankcjami osiągnęła 79. W związku z niedawnym uszkodzeniem kabla elektrycznego na Morzu Bałtyckim i zatrzymaniem tankowca przez władze fińskie Unia Europejska ostrzegła, że mogą zostać nałożone dodatkowe sankcje. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy wezwało do zaostrzenia sankcji wobec rosyjskiej floty cieni w związku z katastrofą tankowca w Cieśninie Kerczeńskiej. Według rzecznika MSZ Heorhija Tykhyi korzystanie z tankowców zwiększa ryzyko katastrof ekologicznych. Zaapelował także do społeczności międzynarodowej o zwiększenie nacisku na Rosję, aby zaprzestała nielegalnej działalności na czasowo okupowanych terytoriach Ukrainy i postawiła ją przed sądem za transgraniczne szkody dla środowiska i ludzi.
Przypomnienie sobie czegoś
15 grudnia 2024 roku w Cieśninie Kerczeńskiej zatonęły rosyjskie tankowce Volgoneft-212 i Volgoneft-239 .
W rezultacie do Morza Czarnego dostało się ponad 4000 ton oleju opałowego. 9 stycznia 2025 roku w pobliżu południowego wybrzeża tymczasowo okupowanego Krymu zarejestrowano duże plamy zanieczyszczeń olejem opałowym. Według zdjęć satelitarnych film oleju opałowego był widoczny od przylądka Aya do przylądka Foros, w Zatoce Jałtańskiej, a także w rejonie Gurzuf i Ayu Dag.
Po wypadku dwóch tankowców i wycieku oleju opałowego w Cieśninie Kerczeńskiej Rosja kontynuuje transport produktów naftowych.