„Ukraina weszła w sezon zimowy 2024-2025 z niezwykle trudną sytuacją w energetyce. W ciągu trzech lat rosyjskiej agresji zniszczyło ponad 50% infrastruktury energetycznej kraju, w tym elektrownie cieplne, sieci przesyłowe energii i odnawialne źródła energii. Ucierpiały prawie wszystkie źródła energii na terytoriach okupowanych, a także obiekty krytyczne na terytoriach kontrolowanych„, informuje: ua.news
Ukraina weszła w sezon zimowy 2024-2025 z niezwykle trudną sytuacją w energetyce. Trzy lata rosyjskiej agresji bez kilku miesięcy spowodowany zniszczenie ponad 50% infrastruktury energetycznej kraju, w tym elektrowni cieplnych, sieci przesyłowych energii elektrycznej i odnawialnych źródeł energii.
Prawie wszystkie elektrownie na terytoriach okupowanych, a także obiekty krytyczne na terenach kontrolowanych zostały trafione lub całkowicie zniszczone. Co możemy powiedzieć, jeśli 87% wszystkich elektrowni cieplnych opalanych węglem zostanie bezpowrotnie utraconych. Natomiast około 70% zainstalowanych mocy wiatrowych i duża część elektrowni słonecznych jest obecnie niedostępna z powodu działań wojennych, zniszczeń i niesprzyjających warunków atmosferycznych.
Obecnie system energetyczny Ukrainy funkcjonuje pod ciągłym zagrożeniem rosyjskim ostrzałem, który ma na celu destabilizację jego funkcjonowania. W grudniu 2024 r. masowe ataki rakietowe po raz kolejny zmusiły kraj do wdrożenia harmonogramów wyłączeń prądu, które dotknęły miliony obywateli.
Przed Ukrainą pojawiają się pytania: jak zapewnić stabilne dostawy energii elektrycznej i ciepła w warunkach wojny? Jakie alternatywy mogą pomóc uniknąć kryzysu humanitarnego? Czy są jakieś istotne doświadczenia z innych krajów? Sprawą zajęła się agencja UA.News.
Od kryzysu do kryzysu: realia ukraińskiego systemu energetycznego
Jednym z kluczowych wyzwań dla naszej branży energetycznej (poza oczywiście ostrzałem wroga) jest zmniejszenie dostępnych mocy wytwórczych energii jądrowej. Pod wieloma względami przyczyną jest utrata elektrowni jądrowej Zaporoże. Przed wojną stacja ta dostarczała w czasie pokoju około 25% całej produkcji energii elektrycznej, a jej okupacja spowodowała trudny do zrekompensowania deficyt. Obecnie na Ukrainie działają jedynie trzy elektrownie jądrowe, które dostarczają około 7,8-7,9 GW mocy, co stanowi okładki około 50-55% zapotrzebowania zimowego
Elektrownie wodne również poniosły znaczne straty w wyniku zniszczenia zapór i stacji, w szczególności elektrowni wodnej Kakhovskaya. Zazwyczaj jest stracony około 30% energii wodnej. Ponadto niski poziom wody w zbiornikach Kaskady Dniepru komplikuje ich eksploatację, szczególnie w okresach szczytowych obciążeń. Niezwykle trudno jest takie rzeczy zrównoważyć i dlatego też tak często Ukraińcom gaśnie światło.
Krytyczna jest także sytuacja z odnawialnymi źródłami energii. Większość farm wiatrowych albo znajduje się na terytoriach okupowanych, albo nie pracuje z powodu zniszczeń. Aktywne obiekty dostarczać jedynie około 370 MW z dostępnych 1,9 GW mocy zainstalowanej.
Generalnie sytuacja w systemie elektroenergetycznym pozostaje niezmiennie zła, z małymi okresami krótkotrwałej poprawy. Skala zniszczeń jest zbyt wielka, aby przetrwać zimę bez przerw w dostawie prądu, nawet gdyby nagle nastał pokój i ustał ostrzał – ochrona z którego, jak się okazało, w większości istniał tylko w oświadczeniach urzędników, a nie w rzeczywistości.
A w warunkach regularnych strajków Federacji Rosyjskiej na obiekty infrastruktury energetycznej wszystko staje się jeszcze bardziej skomplikowane. Wszakże choć energia ma pewien zapas stabilności, jest już prawie wyczerpana, a skumulowany (skumulowany) efekt ataków może doprowadzić do jeszcze większych zniszczeń, a nawet na dłuższą metę załamania.
Alternatywne źródła energii i import
W odpowiedzi na wszystkie wyzwania czasów Ukraina stara się zrekompensować deficyt: przede wszystkim poprzez import energii elektrycznej z Unii Europejskiej. Obecnie import w szczytowym okresie wynosi około 2-2,1 GW, ale to nie wystarcza na pełne pokrycie potrzeb, szczególnie w okresach szczytowych obciążeń.
Ponadto rozważana jest możliwość bardziej aktywnego wykorzystania mobilnych turbin gazowych, autonomicznych kotłowni na obszarach miejskich i innych alternatywnych rozwiązań. Instalacje takie mogą pomóc w zapewnieniu bilansu energetycznego w regionach, które doświadczają najbardziej długotrwałych przestojów. Jednak ich wdrożenie komplikuje dość wysoki koszt i potrzeba dodatkowej ochrony przed ostrzałem.
Istotną rolę odgrywa także modernizacja systemu dystrybucji energii elektrycznej. Integracja z europejskim systemem energetycznym ENTSO-E umożliwia otrzymanie pomocy doraźnej w postaci dodatkowego importu, wymaga to jednak dalszego dostosowania ukraińskich sieci do standardów europejskich. Obecnie na zachodzie Ukrainy budowane są dodatkowe linie, które mają zapewnić jeszcze większą ich liczbę import z Unii Europejskiej.
Doświadczenia innych krajów jako przewodnik dla Ukrainy
Doświadczenia innych krajów, które stanęły w obliczu warunków kryzysowych, takich jak wojny, ostrzał infrastruktury krytycznej czy po prostu przedłużające się przerwy w dostawie prądu z przyczyn wewnętrznych, mogą służyć Ukrainie jako wskazówka. Przykłady te pokazują, jak rządy krajowe, społeczności i partnerzy międzynarodowi są w stanie znaleźć rozwiązania w nadzwyczajnych okolicznościach.
Jednocześnie należy rozumieć, że żadne z wymienionych poniżej państw w swojej najnowszej historii nie stanęło przed wyzwaniami o takiej skali jak nasza. Niemniej jednak ich praktyki i doświadczenie mogą być nadal cenne dla Ukrainy.
Na przykład Finlandia, która od dawna nie jest w stanie wojny, ma trudne warunki klimatyczne i bardzo mroźne zimy. Ten kraj rozwinięty skuteczny system scentralizowanego zaopatrzenia w ciepło. Fińskie elektrownie cieplne produkują jednocześnie energię elektryczną i ciepło, co pozwala zoptymalizować wykorzystanie zasobów i ograniczyć straty. Jest to szczególnie ważne, gdy dostęp do zewnętrznych źródeł energii jest ograniczony. Na wypadek możliwych uszkodzeń sieci fińskie gminy dysponują zapasowymi autonomicznymi źródłami energii, takimi jak mini-CHP lub generatory na olej napędowy.
Ponadto Finlandia aktywnie rozwija system akumulatorów ciepła. Są to specjalne instalacje magazynujące nadmiar energii cieplnej do wykorzystania w okresach szczytowych. W sytuacjach kryzysowych takie podejście pozwala zapewnić podstawowe potrzeby ludności nawet w warunkach niedoboru energii – np. w przypadku przerw spowodowanych trudnymi warunkami pogodowymi.
Przykład Izraela jest dla nas nieco bliższy kontekstowo. Ze względu na ciągłe zagrożenia bezpieczeństwa tego kraju przydziela dużą wagę do zdecentralizowanej energii. Każdy obszar mieszkalny lub obiekt infrastruktury strategicznej jest wyposażony w lokalne systemy wytwarzania, takie jak panele słoneczne i baterie. W warunkach działań wojennych minimalizuje to zależność od głównych sieci energetycznych, które mogą zostać uszkodzone I.
Izrael wdraża także tzw. „inteligentne sieci”, które pozwalają na automatyczne przekierowanie przepływów energii do obiektów priorytetowych – szpitali, wodociągów, obiektów wojskowych, pensjonatów dla osób starszych itp. – w przypadku uszkodzenia innych części sieci . Jednak pomimo bliskości warunków (wojna i ciągłe zagrożenia bezpieczeństwa) Izrael może nie być zbyt odpowiednim przykładem dla Ukrainy ze względu na różnicę klimatyczną: nie ma mroźnych zim, a termometr zawsze ma dodatnią temperaturę.
Innym ciekawym przykładem jest Wielka Brytania. Podczas drugiej wojny światowej Wielka Brytania często spotykała się z takimi sytuacjami bombardowania nazistów, którzy zniszczyli infrastrukturę krytyczną kraju, w tym elektrownie. Główną odpowiedzią była ogólnokrajowa kampania na rzecz racjonowania zasobów energii. Wyjaśniono obywatelom, jak oszczędzać ciepło, światło i paliwo, zachęcając ich jednocześnie do przyłączenia się do lokalnych inicjatyw na rzecz odbudowy infrastruktury.
Rząd utworzył także specjalne zespoły naprawcze, które szybko odrestaurowały uszkodzone obiekty. Współczesnym odpowiednikiem tego podejścia na Ukrainie są mobilne grupy energetyczne, które zajmują się szybką naprawą uszkodzonych sieci.
Wreszcie przydatny może być przypadek Korei Południowej. Kraj ten również od dawna nie jest w stanie wojny, ale regularnie staje w obliczu zarówno klęsk żywiołowych, jak i egzystencjalnego zagrożenia geopolitycznego ze strony swojego północnego sąsiada.
Seul przywiązuje dużą wagę do inwestycji w pojemność rezerwowa. Kraj stworzył ogromne podziemne zbiorniki do magazynowania ropy i gazu, które zapewniają stabilność dostaw energii w przypadku kryzysu. Ponadto rząd stanowy opracował krajowe plany reagowania na kryzys energetyczny, obejmujące modelowanie sytuacji, w których główne obiekty infrastruktury nie działają. Podejście to obejmuje szkolenie ludności w zakresie działania w sytuacjach awaryjnych, w tym w zakresie korzystania z alternatywnych źródeł energii.
Zastosowanie tych przykładów w realiach ukraińskich może obejmować:
- Wdrożenia zdecentralizowanych rozwiązań na dużą skalę: od domowych paneli fotowoltaicznych po mini CHP i mobilne kotłownie modułowe;
- Opracowanie programów wspierających obywateli w zakupie generatorów (dla firm i domów prywatnych), grzejników czy akumulatorów energii;
- Zwiększanie odporności kluczowych obiektów poprzez ochronę infrastruktury, moce rezerwowe i dywersyfikację energii.
Kluczowe w tej kwestii pozostaje międzynarodowe wsparcie i adaptacja najlepszych praktyk do lokalnych potrzeb. Tylko dzięki skutecznej koordynacji na szczeblu państwowym i lokalnym Ukraina będzie w stanie mniej lub bardziej pomyślnie przetrwać zimę w warunkach trzeciego roku wojny.
Podsumowując, można stwierdzić, że Ukraina boryka się z niezwykle trudnymi warunkami w okresie zimowym. Pomimo masowego ostrzału system energetyczny nadal wykazuje pewną odporność, ale jego zasoby są niezwykle ograniczone.
W krótkim okresie kluczowe jest wzmocnienie integracji z europejskimi rynkami energii, a także zmobilizowanie krajowych rezerw w celu ustabilizowania sytuacji. Jednocześnie długoterminowa niezależność energetyczna jest możliwa tylko pod warunkiem wdrożenia reform systemowych, inwestycji w odnawialne źródła energii i rozwoju generacji zdecentralizowanej.
Nikita Traczuk